کد مطلب:46297 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » قرآن

قاب قوسين او ادني چيست؟

قاب به معنا اندازه و مقدار است(1) و قوس به معناي كمان، بنابراين قاب قوسين يعني به مقدار دو طول كمان.(2) بعضي قوس را از ماده قياس و به معناي مقياس دانستهاند، بنابراين قاب قوسين به معناي دو ذراع مي شود. در بعضي از كتابهاي ديگر لغت، قاب به معناي فاصله ميان محلي از كمان كه به دست گرفته مي شود تا نوك برگشته كمان تعريف شده است.(3)

دني مشتق از دنو به معناي نزديك و نزديك شدن است.(4)

قاب قوسين اصطلاحي قرآني است كه مأخود از آيه كريم فكان قاب قوسين او ادني است.(5)

مفسران و قرآن پژوهان در تفسير اين آيه اختلاف نظر دارند. برخي باور دارند كه اين آيه مربوط به نزول جبرئيل بر پيامبر و فاصله او با پيامبر در هنگام نزول وحي مي باشد، يعني هنگامي كه جبرئيل نخستين بار بر پيامبر(ص) نازل شد، فاصله او با پيامبر به اندازه دو كمان و يا كمتر بود: و هو بالأفق الأعلي، ثم دني فتدلي، فكان قاب قوسين أو أدني؛(6) و او (جبرئيل) در افق بالا بود، پس نزديك شد و فرود آمد تا كه (فاصله آنها به قدر) دو كمان شد و يا كمتر.(7)

برخي ديگر عقيده دارند كه اين آيه مربوط به معراج پيامبر بوده و ناظر بر قرب معنوي پيامبر(ص) به خداوند است؛(8) يعني هنگامي كه پيامبر(ص) به معراج برده شد، فاصله او از ساحت مقدس پروردگارش به اندازه قوسين يا كمتر بوده و حجاب از برابر ديدگان او برداشته شد. اين تعبير كنايه از شدّت قرب معنوي است وگرنه او با بندگانش فاصله مكاني ندارد تا با قوس سنجيده شود.(9)

مرحوم شيخ طوسي از ابن عباس و از پيامبر(ص) گزارش مي كند: هنگامي كه به آسمان عروج كردم، آن چنان به ساحت مقدس پروردگارم نزديك شدم كه ميان من و او فاصله قوسين يا كمتر بود.(10)

قاب قوسين در عرفان مقام قرب اسمائي است به اعتبار تقابل بين اسماء در امر الهي كه دائرة الوجود نام دارد.(11) اين اصطلاح قرآني علاوه بر عرفان در ادب فارسي نيز وارد شده است:

عطار گويد:

چون زقوسش تير پران آمدي

قاب قوسينش ثناخوان آمدي(12)

خاقاني گفته است:

تبارك خطبه او كرد و سبحان نوبت او زد

لعمرك تاج او شد، قاب قوسين جاي او آمد(13)

عماد الدين نسيمي سروده:

قاب قوسيني كه در معراج ديد آن شب رسول

گر به چشم دل ببيني، هيأت ابروي او است(14)

پي نوشتها:

1. دانشنامه قرآن، ج 2، ص 1615.

2. تفسير نمونه، ج 22، ص 486.

3. همان.

4. لغت نامه دهخدا، ج 7، ص 9808.

5. نجم (53) آيه 9؛ تفسير نمونه، ج 22، ص 484 به بعد.

6. نجم، آيه 7 و 8.

7. دانشنامه قرآن، ج 2، ص 1615.

8. تفسير نمونه، ج 22، ص 489.

9. همان، ص 491 - 492.

10. نورالثقلين، ج 5، ص 149.

11. اصطلاحات الصوفيه، عبدالرزّاق كاشاني، ص 142.

12. منطق الطير، ص 213.

13. ديوان خاقاني، ص 448.

14. ديوان نسيمي، ص 73.